İşverene Hamileliği Yazılı Bildirin
Dünya Kadınlar Günü, çalışma koşullarının iyileştirilmesi için mücadele ederken 8 Mart 1857 tarihinde yaşamını yitiren ABD’li 129 kadının anısına ilan edildi. Bu nedenle 8 Mart, Dünya Emekçi Kadınlar Günü olarak da adlandırılır.
Türkiye, kadın istihdamının düşük olduğu ülkelerden biridir. 15 yaş üstü nüfusta kadın istihdam oranı uzunca bir süre yükseliş sergilerken, son yıllarda düşüş eğilimindedir. Avrupa Birliği’nde yüzde 65 olan kadın istihdam oranı, Türkiye’de yüzde 28.3 seviyesinde yer almaktadır. Kadın istihdam oranının düşük olmasının önemli sebeplerinden biri, kadınların doğum nedeniyle çalışma hayatından uzaklaşmalarıdır. 8 Mart Dünya Kadınlar Günü dolayısıyla, kadın çalışanların haklarını derledik.
EVLENEN KADIN BİR YIL İÇİNDE KIDEM TAZMİNATINI ALABİLİR
Kıdem tazminatı normalde emeklilik, yaş dışındaki emeklilik koşullarının yerine getirilmesi, işçinin haklı nedenle iş akdini feshetmesi, işverenin işçiyi işten çıkartması gibi hallerde ödenebiliyor. Kadın işçilere bu konuda bir ayrıcalık tanınıyor. Kadın işçi, evlendiği tarihten itibaren bir yıl içinde iş akdini feshederse kıdem tazminatı alabilir. Evlenme tarihinden kastedilenin, resmi nikâhın kıyıldığı tarih olduğuna dikkat çekmek isterim.
HAMİLE KADIN İŞTEN ÇIKARTILABİLİR Mİ?
Çalışan kadınların en önemli korkularından biri hamile kaldıklarında işsiz kalmaktır. Kadın çalışanlar, işveren hamile olduğunu öğrenir ise işten atılabileceği korkusuyla hamile olduğunu gizleme yoluna gidebiliyorlar. Oysa, hamile olduğunun işverence öğrenilmesi değil, işverenden gizlenmesi işten atılma sebebidir.
Konuyla ilgili yönetmelik uyarınca, kadın çalışanların gebelik halinde, alacağı sağlık raporu ile en kısa sürede işvereni bilgilendirmesi gerekir. Hamileliğin gizlenmesi, işveren açısından haklı fesih nedeni oluşturur. İşveren, hamileliğin gizlenmesi nedeniyle işçisini tazminatsız olarak işten atabilir. İşverenin bilgilendirildiğini kanıtlayabilmek için, bilgilendirmenin yazılı yapılması gerekir. Bu noter aracılığıyla olabileceği gibi elektronik posta yoluyla da yapılabilir.
Kadın işçi, hamile olduğu dönemde başka gerekçelerle işten çıkartılabilir ama hamilelik nedeniyle çıkartılamaz. Hamilelik nedeniyle işten çıkartıldığını düşünen kadın, en az 30 işçi çalıştıran bir iş yerinde 6 ayı aşkın süredir çalışmış ise işe iade davası açabilir. İşe iade davası kazanan işçiye boşta geçen süreler için 4 aylık ücretinin yanı sıra işe başlatılmaması halinde 4 ila 8 aylık ücret tutarında işe başlatmama tazminatı ödenir.
İş güvencesi kapsamında olmayan kadın işçi işe iade davası açamaz ama kötü niyet tazminatı ya da ayrımcılık tazminatı davası açabilir. Kötü niyet tazminatında 3 ay, ayrımcılık tazminatında da 4 aylık ücret tutarına kadar tazminat ödenir.
HAMİLE VE EMZİREN KADIN GECE ÇALIŞTIRILAMAZ
İşveren, işçisinin hamile olduğunu öğrendiği andan itibaren, sağlığını ve güvenliğini riske atacak şekilde çalıştıramaz. Çalışma koşullarını buna göre değiştirmek, gerekirse daha hafif işte çalıştırmak zorundadır. Bu değişikliklerden dolayı ücretinde indirim yapamaz.
İşyerinde hamile kadını çalıştırmaya uygun hafif bir iş yoksa ücretsiz izin verme yoluna gidebilir.
Hamile kadınlar, doğuma kadar geçen sürede 20.00-06.00 saatleri arasında çalışmaya zorlanamaz. Yarısından fazlası 20.00-06:00 arasına denk gelen gece vardiyalarında çalıştırılamazlar.
Yeni doğum yapmış kadınlar, doğumu izleyen bir yıl boyunca da gece çalıştırılamazlar. Bir yıllık sürenin sonunda sağlık ve güvenlik açısından sakıncalı olduğuna ilişkin sağlık raporu alınması halinde, raporda belirtilen süre boyunca gece çalıştırma yasağı devam eder. Hamile ve emziren kadınların günlük çalışma süresi de 7.5 saati aşamaz.
16 HAFTA ANALIK İZNİ
Kadın işçiler doğumdan önce 8, doğumdan sonra 8 hafta çalıştırılamaz. Çoğul gebelik halinde doğumdan önce çalıştırılmayacak süreye iki hafta eklenir.
Sağlık durumu uygun olan kadın, kendisi talep ederse, doktor raporu ile doğumdan önceki üç haftaya kadar çalışmaya devam edebilir. Bu durumda, doğum öncesi kullanılmayan süreler doğumdan sonraki 8 haftalık süreye eklenir.
Üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen eşlerden birine veya evlat edinen eşe de çocuğun aileye teslim edildiği tarihten itibaren 8 hafta analık izni kullandırılır.
MEMUR VE İŞÇİNİN SÜT İZNİ
Kadın işçilere bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde 1.5 saat süt izni verilir. Kadın memurlara ise analık izin süresinin bitiminden itibaren ilk altı ayda günde 3 saat, ikinci altı ayda günde 1.5 saat süt izni kullandırılır.
DOĞUM SONRASI 6 AYA KADAR YARIM ÇALIŞMA HAKKI
Analık izninin bitiminden itibaren, çocuğun hayatta olması şartıyla kadın işçi ve memur ile üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen kadın veya erkek işçi/memurlara istekleri hâlinde yarım çalışma izni verilir. Kadın çalışanlar, birinci doğumda 2 ay, ikinci doğumda 4 ay, sonraki doğumlarda ise 6 ay süreyle yarım gün çalışabilirler. Çoğul doğum hâlinde bu sürelere otuzar gün eklenir. Çocuğun engelli doğması hâlinde ise bir yıl süreyle yarım gün çalışma hakkı tanınır.
Özel sektörde işveren, yarım gün ücretsiz çalışma hakkının kullanıldığı dönemde yarım aylık ücret öder. İşsizlik Fonu’ndan da brüt asgari ücretin yarısı tutarında ödeme yapılır. 2020 yılı için İşsizlik Fonu’ndan ödenen tutar aylık 1.471 liradır. Yarı zamanlı çalışma döneminde yarım maaş hakkından yararlanabilmek için, işçi adına son 3 yılda en az 600 gün prim bildirilmesi gerekiyor. Bu haktan yararlanabilmek için analık hali izninin bitiminden itibaren 30 gün içinde İŞKUR’a yazılı başvuruda bulunmalı.
Kadın memurlar ise yarım gün çalıştıkları süre boyunca tam maaş almaya devam eder. Bu dönemde sadece, doğrudan çalışmaya bağlı olarak yapılan ödemelerden yararlanamazlar.
DOĞUM SONRASI ÜCRETSİZ İZİN
Doğum yapan memur, talep ederse 16 haftalık analık izninin veya 6 aya kadar olan yarım gün çalışma döneminin bitiminden itibaren 24 aya kadar ücretsiz izin kullanabilir.
Kadın işçiler ise 16 haftalık analık izni süresinin bitiminden itibaren 6 aya kadar ücretsiz izin kullanabilir.
ÇALIŞAN ANNELERİN YARIM ZAMANLI ÇALIŞMA HAKKI
2016 yılında çıkartılan kanunla kadın işçi ve memurlara, çocuk okula başlayıncaya kadar yarım zamanlı çalışma hakkı tanındı. İşçiler bu hakkı kullanmaya başladı. Hangi memurların bu haktan yararlanabileceğine ilişkin yönetmelik yayımlanamadığı için, uygulama memurlarda henüz hayata geçirilemedi.
6 YILA KADAR DOĞUM BORÇLANMASI
İşçi, memur, esnaf statüsündeki kadınlar, doğumdan sonra boşta geçen sürelerinin 2 yıla kadar olan kısmı için borçlanma yapabiliyor. Borçlanma hakkı, 3 çocuğa kadar kullanılabiliyor. Üç çocuğu bulunan anne, toplam 6 yıla kadar boşta geçen süreleri için doğum borçlanması yapabilir. Doğum borçlanması hakkından yararlanabilmek için, normalde doğumdan önce işçi, memur veya esnaf statüsünde sigortalı olmak gerekiyor.
Ancak, staj sigortası bulunan kadınlar, staj yaptıkları tarih ile uzun vadeli sigortaya tabi çalışmaya başladıkları tarih arasında doğan çocukları için doğum borçlanması yapabiliyor. Özellikle 2000 öncesinde staj sigortasından sonra doğum yapmış kadınlar, borçlanma yaptıkları takdirde emeklilik yaşını öne çekebiliyorlar.
150 KADIN ÇALIŞAN OLAN İŞYERİNE KREŞ YÜKÜMLÜLÜĞÜ
Kadın çalışanlarının sayısı 150 ve daha fazla olan işyerlerinin kreş yükümlülüğü bulunuyor. İşveren ya doğrudan kreş açmak, ya da mevcut kreşlerden hizmet satın almak veya başka işverenlerle ortak kreş açmak zorunda.
İşyerinde çalışan kadın sayısının 150 ve üzerinde olup olmadığı belirlenirken kadınların yaşı, çocuğu olup olmaması veya medeni durumu dikkate alınmaz.
İşveren, 150 ve üzerinde kadın işçi çalıştırdığı halde kreş yükümlülüğünü yerine getirmezse, 0-6 yaş arasında çocuğu bulunan kadın işçi için iş akdini haklı fesih sebebi doğar. Bu durumda, çocuğu bulunan kadın işçi kıdem tazminatını talep ederek, iş akdini feshedebilir. Ancak, iş akdini feshetmeden önce işverene noterden ihtarname çekerek süre vermesi gerekir. Verilen sürede işveren yükümlülüğünü yerine getirmezse iş akdinin feshi yoluna gidebilir.
Habertürk Ahmet Kıvanç
